Өрнөдөд хамгийн анх хэвлэгдсэн монгол хэлний толь нь И.Я.Шмидтын эмхтгэсэн “Mongolisch-deutsch-russisches Wörterbuch / Монгольско-ньмецко-российский словарь” хэмээх монгол-герман-орос хэлний толь бичиг болно. Уг толь бичиг нь цагаан толгойн дарааллаар монгол үгсийг жагсааж, тус бүрт герман, орос хэлний орчуулгыг оруулсан байна.
И.Я.Шмидт нь 1779 онд Амстердам хотноо төрсөн герман угсааны хүн юм. Залуу насандаа дайны хөлөөс дайжин гэр бүлээ дагаж Волга нутагт цагаачлан ирээд загалмайтны шашны номлогчоор ажилладаг болжээ.
Мөн хэсэг хугацаанд халимаг айлуудаар явж өр авлага нэхэмжлэх үүргийг ч бас гүйцэтгэж байжээ. Халимагуудтай тулж ажиллах явцдаа халимаг хэлний анхан шатны мэдлэгтэй болохоор зогсохгүй монгол бичгийн хэлтэй ч танилцах аз завшаан тохиолджээ. Шмидт халимаг болон монголын соёл, түүхийг ихэд сонирхож тэмдэглэл үлдээсэн бөгөөд түүнчлэн эдгээр хэлээр бичигдсэн гар бичмэлүүдийг их хэмжээгээр цуглуулсан байна.
Хожим нь Шмидт Петербург хот руу нүүж Оросын библийн нийгэмлэгт библийг халимаг болон монгол хэл рүү орчуулах ажилд оролцож редактороор ажиллаж эхлэв. 1929 онд монголын “Эрдэнийн товч”-ийг герман хэл дээр орчуулж хэвлүүлэн, түүнээс хойш Оросын Шинжлэх ухааны академийн дорно дахин судлаачаар ажиллаж эхэлжээ. Мөн түүнчлэн 1831 онд “Монгол хэлний хэлзүй” гэдэг номыг нийтлэв. Түүнээс 4 жилийн дараа буюу 1835 онд дээр дурдсан монгол-герман-орос хэлний толь бичгийг хэвлүүлэн гаргасан байна.
Шмидтын толь бичиг Өрнөдөд анхдагч болоод зогсохгүй, монгол үсгийн хэвээр хэвлэгдсэн, монгол үсгийн цагаан толгойн дараалалтай, арын хуудсуудад герман болон орос хэлний индексийг хавсруулсан зэргээрээ монгол хэлний толь бичгийн дунд орчин үеийн хэв маягийг бий болгосон дэлхийд анхдагч гэж үзэхээр ач холбогдолтой бүтээл болсон байна.
Уг толь бичиг нь өнөөг хүртэл Бээжин, Германы Оснабрюк, Токио хотноо гурван ч удаа хэвлэгджээ. Мөн Google-ын цахим номын санд орсон тул бид үнэ төлбөргүйгээр татаж үзэх боломжтой болсон байна.
Шмидтын толийг татах:
http://books.google.co.jp/books?id=F98UAAAAYAAJ&hl=ja&pg=PP6#v=onepage&q&f=false